نماز رابطه انسان با خداست و مايه صفاي روح و پاكي دل و پيدايش روح تقواو تربيت انسان و پرهيز از گناهان است. نماز مهمترين عبادات است كه طبق روايات اگر قبول درگاه خدا شود عبادات ديگر نيز قبول خواهد شد و اگرقبول نگردد اعمال ديگر نيز قبول نخواهد شد. و نيز بر طبق روايات، كسيكه نمازهاي پنجگانه را انجام مي دهد از گناهان پاك مي شود همان گونه كه اگرشبانه روز پنج مرتبه در نهر آبي شست و شو كند اثري از آلودگي در بدنش باقي نمي ماند. به همين دليل، در آيات قرآن مجيد و روايات اسلامي و وصاياو سفارشهاي پيغمبر اكرم(صلي الله عليه وآله) و ائمّه هدي(عليهم السلام)از مهمترين كارهايي كه روايات تأكيد شده همين نماز است و لذا ترك نماز از بزرگترين گناهان كبيره محسوب مي شود.
نمازهاي واجب
مسأله 669ـ نمازهاي واجب شش نماز است: 1)نمازهاي يوميّه،2)نماز طواف واجب خانه خدا،3)نماز آيات،4)نماز ميّت،5) نماز قضاي پدر و مادر كه بر پسر بزرگتربه شرحي كه مي آيد واجب است،6) نماز نافله اي كه به واسطه نذر و عهد و قسم واجب شده است.
نمازهاي واجب يوميّه
مسأله 670ـ نمازهاي واجب يوميّه پنج نماز است: نمازهاي «ظهر»و «عصر» كه هركدام چهار ركعت است، نماز «مغرب»سه ركعت، نماز «عشاء»چهار ركعت و نماز «صبح»دو ركعت، امّا در سفر بايد نماز چهار ركعتي را با شرايطي كه بعداً به خواست خدا مي آيد دو ركعت بخوان.
ترتيب در ميان نمازها
مسأله 696ـ نماز ظهر و عصر بايد به ترتيب خوانده شود، يعني اوّل نماز ظهر، بعد نماز عصر، همچنين بايد در ميان نماز مغرب و عشا نيز ترتيب رعايت شود و اگر عمداً نماز عصر را پيش از نماز ظهر، يا عشا را پيش از نماز مغرب بخواند باطل است.
مقدمات نماز
احكام قبله
مسأله 714ـ تمام نمازهاي واجب بايد رو به قبله خوانده شود.
مسأله 715ـ «خانه كعبه» كه در مكه معظّمه است قبله تمام مسلمين دنياست و هركس در هرجا باشد بايد روبروي آن نماز بخواند، امّا كسي كه دور است اگر طوري بايستد كه بگويند رو بقبله نماز مي خواند كافي است، بنابراين صفهاي طولاني نماز جماعت كه طول آنها از طول خانه خدا بيشتر است همه مي تواند رو به قبله باشد.
مسأله 716ـ لازم نيست در موقع ايستادن، نوك انگشتان پا هم رو به قبله باشد، يا در موقع نشستن، سر زانوها كاملاً رو به قبله قرار گيرد، همين اندازه كه بگويند رو به قبله ايستاده يا نشسته كفايت مي كند.
مسأله 717ـ كسي كه نمي تواند نماز را نشسته بخواند بايد به پهلوي راست طوري بخوابد كه جلو بدنش روبه قبله باشد و اگر آن هم ممكن نيست به پهلوي چپ طوري بخوابد كه جلو بدنش رو به قبله باشد و اگر اين را هم نمي تواند بايد به پشت بخوابد بطوري كه كف پاهاي او رو به قبله باشد.
مسأله 718ـ در نماز احتياط و سجده و تشهّد فراموش شده نيز بايد رو به قبله باشد و در سجده سهو احتياط واجب نيز همين است.
مسأله 719ـ جايز است نماز مستحبّي را در حال راه رفتن و سواره بخواند و در اين حال لازم نيست رو به قبله باشد.
مسأله 720ـ براي تعيين قبله راههاي زيادي وجود دارد: نخست كوشش كند تا يقين حاصل نمايد و نيز مي تواند به گفته دو شاهد عادل و يا يك فرد مورد اطمينان كه از روي نشانه هاي حسّي شهادت مي دهد و يا به قول كسي كه از روي قاعده علمي قبله را مي شناسد و محلّ اطمينان است عمل كند و اگر اينها ممكن نشد بايد به گماني كه از محراب مسجد مسلمانان يا قبرهاي آنان يا از راههاي ديگر پيدا مي شود عمل نمايد.
مسأله 721ـ قبله نماهاي معمولي در صورتي كه سالم باشد از وسايل خوب براي شناخت قبله است و گمان حاصل از آن كمتر از گمان از راههاي ديگر نيست، بلكه غالباً دقيق تر است.
مسأله 722ـ به گفته صاحب منزل يا مسؤول يك مسافرخانه و مانند آن در صورتي كه فرد بي مبالات نباشد مي توان اعتماد كرد.
مسأله 723ـ هرگاه راهي براي پيدا كردن قبله وجود نداشته باشد و قبله در ميان چهار سمت مختلف مردّد شود يك نماز به يك طرف كافي است، ولي احتياط مستحب آن است كه چهار نماز به چهار طرف بخواند و هرگاه در سه طرف يا دو طرف احتمال وجود قبله را مي دهد فقط به سمت آنها نماز بخواند.
مسأله 724ـ كسي كه مي خواهد به چند طرف نماز بخواند اگر بخواهد نماز ظهر و عصر يا مغرب و عشا را به جا آورد بهتر آن است نماز اوّل را به چند طرف تمام كند بعد نماز دوم را شروع نمايد.
مسأله 725ـ سر بريدن حيوانات نيز بايد رو به قبله باشد و هرگاه قبله را پيدا نكند بايد به گمان خود عمل نمايد و اگر تحصيل گمان ممكن نيست و نياز به سر بريدن حيوان دارد به هر طرف كه انجام دهد صحيح است و در مورد دفن مسلمان كه بايد رو به قبله باشد نيز به همين ترتيب بايد عمل كرد.
اذان و اقامه
مسأله 841ـ مستحبّ است پيش از نمازهاي يوميّه اذان و اقامه بگويند وبهتر است حتّي الامكان ترك نشود، مخصوصاً «اقامه»، ولي براي نماز عيد «فطر» و «قربان» و نمازهاي واجب ديگر، اذان و اقامه نيست، بلكه سه مرتبه به اميد مطلوبيّت پروردگار بگويند «الصّلاة» و نيز مستحبّ است به عنوان تبرّك و اميد ثواب در روز اوّل كه بچّه به دنيا مي آيد، يا پيش از آن كه بند نافش بيفتد در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگويند.
مسأله 842ـ اذان داراي 18 جمله است به ترتيب زير:
اَللّهُ اَكبَرُ چهار مرتبه (يعني خداوند بزرگتر از آن است كه به وصف آيد).
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلَهَ إِلاَّ اللّهُ دو مرتبه (يعني گواهي مي دهم غير از خداوند يكتا معبود ديگري نيست)
حَي عَلَي الصَّلاةِ دو مرتبه (يعني بشتاب به سوي نماز).
حَي عَلَي الْفَلاحِ دو مرتبه (يعني بشتاب به سوي رستگاري).
حَي عَلي خَيْرِ الْعَمَلِ دو مرتبه (يعني بشتاب به سوي بهترين كارها كه نماز است).
اَللّهُ اَكبَرُ دو مرتبه (يعني خداوند بزرگتر از آن است كه به وصف آيد).
لا اِلَهَ إِلاَّ اللّهُ دو مرتبه (يعني هيچ معبودي جز خداوند يكتا نيست).
و اقامه 17 جمله است به اين ترتيب كه همه چيزش مانند اذان است جز اين كه در اوّل آن فقط دو مرتبه «اَللّهُ اَكبَرُ» مي گويند و در آخر آن يك مرتبه «لا اِلهَ إِلاّ اللّهُ» ولي بعد از گفتن «حَي عَلَي خَيْرِ الْعَمَلِ»، دو مرتبه «قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ» ( يعني نماز برپا شد) اضافه مي شود.مسأله 843ـ «اَشْهَدُ أَنَّ عَلِيَّاً وَلِي اللّهِ» (يعني گواهي مي دهم كه علي ولي خدا بر همه خلق است) جزء اذان و اقامه نيست، ولي خوب است بعد از «اَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ» به قصد تبرّك گفته شود، لكن به صورتي كه معلوم شود جزء آن نيست.
ترجمه نماز
ترجمه سوره حمد
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ: به نام خداوند بخشنده بخشايشگر اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ: ستايش مخصوص خداوندي است كه پروردگار جهانيان است.
اَلرَّحْمنِ الرَّحيمِ: بخشنده و بخشايشگر است.
مَالِك يَوْمِ الدّينِ: (خداوندي كه) صاحب روز جزا است.
اِيّاك نَعْبُدُ وَ اِيّاك نَسْتَعِينُ: (پروردگارا) تنها تو را مي پرستيم و تنها از تو ياري مي جوييم.
اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ: ما را به راه راست هدايت فرما!
صِراطَ الَّذينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ: راه كساني كه آنان را مشمول نعمت خود ساختي،
غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لا الضّآلّينَ: نه راه كساني كه بر آنان غضب كردي و نه گمراهان!
ترجمه سوره قل هواللّه
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ: به نام خداوند بخشنده بخشايشگر
قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ: بگو اوست خداي يكتا.
اَللّهُ الصَّمَدُ: خداوندي است كه همه نيازمندان قصد او مي كنند;
لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ: (هرگز) نزاد و زاده نشد;
وَ لَمْ يَكنْ لَهُ كفُواً اَحَدٌ: و براي او هيچ گاه شبيه و مانندي نبوده است.
ترجمه ذ كر ركوع
سُبْحانَ رَبِّي الْعَظيمِ وَ بِحَمدِهِ: پاك و منزّه است پروردگار بزرگ من و او را سپاس مي گويم.
ترجمه ذ كر سجود
سُبْحانَ رَبِّي الاْعْلي وَ بِحَمْدِهِ: پاك و منزّه است خداوند بلند مقام من و او را سپاس مي گويم.
ترجمه تشهّد
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريك لَهُ: گواهي مي دهم هيچ كس شايسته پرستش جز خداوند نيست، يگانه است و شريك ندارد.
وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ: و گواهي مي دهم محمد(صلي الله عليه وآله) بنده و فرستاده اوست.
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد: خداوندا! درود بفرست بر محمد(صلي الله عليه وآله) و اهل بيت او(عليهم السلام).
ترجمه سلام
اَلسَّلامُ عَلَيْك اَيُّهَا النَّبِي وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ: سلام بر تواي پيغمبر و رحمت خدا و بركات او بر تو باد.
اَلسَّلاْمُ عَلَيْنا وَ عَلي عِبادِ اللّهِ الصّالِحينَ: سلام بر ما و بر تمام بندگان صالح خدا.
السَّلامُ عَلَيْكمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ: سلام بر شما اي جمعيّت نمازگزاران و رحمت و بركات او بر شما باد.
ترجمه تسبيحات
سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا إلهَ إلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَكبَرُ: پاك و منزّه است خداوند و حمد و ستايش مخصوص اوست و معبودي جز او نيست و خداوند بزرگتر از آن است كه به وصف آيد.
ترجمه قنوت
رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النّارِ: خداوندا در دنيا و در سراي ديگر به ما نيكي مرحمت فرما و ما را از عذاب دوزخ نگاه دار!
مبطلات نماز
مسأله 1005ـ دوازده چيز نماز را باطل مي كند كه آنها را «مبطلات نماز» مي گويند.
اوّل:از بين رفتن يكي از شروط نماز يعني: در بين نماز يكي از شرطهاي آن از بين برود.
دوم:باطل شدن وضو مسأله 1006ـ اگر در بين نماز چيزي كه وضو را باطل مي كند انجام دهد، خواه عمداً باشد يا سهواً، يا از روي ناچاري نماز او باطل است; ولي كسي كه نمي تواند از بيرون آمدن بول و غائط جلوگيري كند بايد مطابق دستوري كه در احكام وضو گفته شد عمل نمايد، همچنين خارج شدن خون از زن مستحاضه نماز را باطل نمي كند به شرط اين كه به دستورات استحاضه عمل كرده باشد.
مسأله 1007ـ كسي كه بي اختيار خوابش برده (مثلاً در حال سجده خوابش برده) امّا نمي داند در سجده نماز بوده يا بعد از آن، در سجده شكر، بايد نماز را اعاده كند.
سوم:دست بسته نماز خواندن مسأله 1008ـ اگر دست بسته نماز بخواند آن گونه كه بعضي از فرق اسلامي انجام مي دهند، حتّي اگر به قصد ادب دستها را روي هم بگذارد، يا دست به سينه نماز بخواند، هرچند شبيه آنها نباشد احتياط آن است كه نماز را اعاده كند، امّا اگر از روي فراموشي و ناچاري يا براي كار ديگري مثل خاراندن دست و مانند آن باشد اشكال ندارد.
چهارم:آمين گفتن مسأله 1009ـ اگر بعد از خواندن حمد «آمين» بگويد، احتياط واجب اين است كه نماز را تمام كند و اعاده نمايد ولي اگر از روي اشتباه يا در حال تقيّه بگويد اشكال ندارد.
پنجم:پشت به قبله نماز خواندن مسأله 1010ـ اگر پشت به قبله كند يا كاملاً به طرف راست يا چپ قبله برگردد، خواه از روي عمد باشد يا فراموشي، همچنين اگر عمداً بقدري منحرف شود كه نگويند رو به قبله است نمازش باطل است.
مسأله 1011ـ هرگاه عمداً يا سهواً صورت را به تنهايي كاملاً به طرف راست يا چپ برگرداند بنابر احتياط واجب نمازش را اعاده كند، ولي اگر صورت را كمي بگرداند بطوري كه از قبله خارج نشود نماز باطل نمي شود.
ششم:حرف زدن مسأله 1012ـ اگر عمداً حرف بزند، حتّي يك جمله، يا يك كلمه، حتّي كلمه دو حرفي مانند «من» و «ما» نماز او باطل است بلكه بنابر احتياط اگر دو حرف معني دار هم نباشد نماز باطل مي شود (منظوراز احتياط در مبطلات نماز آن است كه نماز را تمام كرده بعد اعاده كند).
مسأله 1013ـ سخن گفتن از روي سهو و فراموشي و نسيان نماز را باطل نمي كند.
مسأله 1014ـ هرگاه كلمه اي بگويد كه يك حرف بيشتر ندارد چنانچه معني داشته باشد (مانند «ق» در عربي يعني نگه دار) و معني آن را قصد كند نمازش باطل است و اگر قصد نكند امّا متوجّه معني آن باشد احتياط آن است كه نماز را اعاده كند.
مسأله 1015ـ سرفه كردن، آه كشيدن، عطسه زدن، نماز را باطل نمي كند، هرچند عمدي باشد، ولي گفتن «آخ» و «آه» و مانند اينها كه دو حرف دارد اگر عمدي باشد بنابر احتياط واجب نماز را باطل مي كند.
مسأله 1016ـ ذكر خدا، قرائت قرآن دعا، در هر جاي نماز جايز است اگر جمله اي را مانند «اَللّهُ اَكبَرُ» به قصد ذكر خدا بگويد، امّا در موقع گفتن، صدا را بلندكند كه چيزي را به ديگري بفهماند اشكال ندارد، ولي دعا و ذكر به زبانهاي غير عربي اشكال دارد.
مسأله 1017ـ تكرار كردن آيات حمد و سوره يا ذكرهاي ركوع و سجود و تسبيحات براي ثواب يا براي احتياط مانعي ندارد، امّا اگر به خاطر وسوسه باشد اشكال دارد.
مسأله 1018ـ نمازگزار نبايد در حال نماز به ديگري سلام كند، ولي اگر ديگري به او سلام كند جواب او واجب است، امّا جواب بايد مانند سلام باشد، مثلاً اگر گفت: «اَلسَّلامُ عَلَيْك» در جواب بگويد «اَلسَّلامُ عَلَيْك» و اگر بگويد «سَلامٌ عَلَيْكمْ» در جواب بگويد «سَلامٌ عَلَيْكمْ»، حتّي اگر بگويد «سلام» در جواب بايد بگويد «سلام».
مسأله 1019ـ در غير نماز هم جواب سلام واجب، امّا سلام كردن مستحبّ است و بايد جواب را طوري بگويد كه جواب سلام محسوب شود، يعني اگر زياد فاصله بيندازد كه جواب محسوب نشود كار حرامي كرده و جواب دادن واجب نيست.
مسأله 1020ـ اگر كسي در حال نماز جواب سلام را ندهد گناه كرده ولي نمازش صحيح است.
مسأله 1021ـ واجب است جواب سلام را طوري بگويد كه سلام كننده بشنود، امّا اگر سلام كننده كر باشد يا در محيطي است كه سر و صدا زياد است چنانچه بطور معمول جواب دهد كافي است و احتياط آن است كه با اشاره نيز به او بفهماند.
مسأله 1022ـ جواب سلام را بايد به قصد جواب بگويد، نه به قصد قرائت بعضي از آيات قرآن و مانند آن.
مسأله 1023ـ هرگاه مرد يا زن نامحرم حتّي بچّه اي كه خوب و بد را مي فهمد به نمازگزار يا غير نمازگزار سلام كند جواب او واجب است.
مسأله 1024ـ هرگاه سلام از روي مسخره يا شوخي باشد و يا طوري غلط بگويد كه سلام حساب نشود جواب آنها لازم نيست و احتياط واجب آن است كه در جواب سلام غير مسلمان فقط «سلام» بگويد، يا تنها «عليك».
مسأله 1025ـ اگر كسي وارد مجلس شود و به جمعيّت سلام كند جواب او بر همه واجب است، ولي اگر يك نفر جواب دهد كافي است.
مسأله 1026ـ هرگاه به عدّه اي سلام كند و در ميان آنها بعضي مشغول نماز باشند اگر نمازگزار شك كند كه سلام كننده قصد او را داشته يا نه، نبايد جواب دهد و نيز اگر بداند قصد او را هم داشته، ولي ديگري جواب سلام را بدهد، امّا در اين صورت اگر ديگران جواب نگويند او بايد جواب دهد.
مسأله 1027ـ سلام كردن از مستحبّات مؤكد است و در قرآن مجيد و روايات اسلامي روي آن تأكيد فراوان شده است و سزاوار است كه سواره به پياده و ايستاده به نشسته و كوچكتر به بزرگتر سلام كند.
مسأله 1028ـ اگر دو نفر همزمان به يكديگر سلام كنند احتياط واجب آن است كه هر دو جواب دهند.
مسأله 1029ـ اين كه بعضي در جواب سلام مي گويند: «سلام از من» كافي نيست، بلكه سلام ديگر از ناحيه شخص مقابل محسوب مي شود و هر دو احتياطاً بايد بعد از آن جواب دهند.
مسأله 1030ـ مستحبّ است جواب سلام را بهتر از سلام بگويند (البتّه در نماز همان گونه كه گفته شد بايد مثل آن باشد) مثلاً اگر كسي درغير نماز بگويد: «سَلامٌ عَلَيْكمْ» در جواب بگويد : «سَلامٌ عَلَيْكمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ».
هفتم: خنده مسأله 1031ـ خنده عمدي و با صدا نماز را باطل مي كند و همچنين خنده اي كه در آن بي اختيار باشد، امّا تبسم و لبخند نماز را باطل نمي كند هرچند عمدي باشد و نيز خنده سهوي به گمان اين كه در حال نماز نيست موجب باطل شدن نماز نمي شود.
مسأله 1032ـ هرگاه براي جلوگيري از صداي خنده به خود فشار آورد بطوريكه حالش تغيير كند و رنگش سرخ شود و بدن تكان بخورد بطوري كهاز شكل نمازگزار بيرون رود نماز او باطل است واگر به اين حد نرسد اشكاليندارد.
هشتم:گريه كردن مسأله 1033ـ گريه كردن با صدا نماز را باطل مي كند هرچند بي اختيارشود، بلكه بنابر احتياط واجب گريه بي صدا نيز نماز را باطل مي كند اينهادر صورتي است كه گريه از ترس خدا و براي آخرت نباشد، و الاّ نه تنها نماز را باطل نمي كند، بلكه از بهترين اعمال و از كارهاي اولياي خداست.
نهم:بهم خوردن صورت نماز مسأله 1034ـ كارهايي كه صورت نماز را به هم مي زند مانند كف زدن و به هوا پريدن و مانند آن، خواه از روي عمد باشد يا از روي فراموشي باعث باطل شدن نماز است، امّا كارهايي كه صورت نماز را به هم نمي زند اشكالي ندارد مانند اشاره كردن به دست.
مسأله 1035ـ هرگاه در اثناء نماز آنقدر سكوت كند كه از صورت نمازگزار خارج شود نمازش باطل است، امّا اگر مقداري سكوت كند و شك كند كه آيا اين مقدار سكوت، نماز را به هم زده يا نه، نمازش صحيح است، همچنين اگر كاري انجام داده كه شك دارد صورت نماز را به هم مي زند يا نه.
دهم:خوردن و آشاميدن مسأله 1036ـ خوردن و آشاميدن به گونه اي كه صورت نماز را به هم زند موجب باطل شدن نماز است، ولي اگر ذرّاتي از غذا و مانند آن در دهان باشد و موقع نماز فرو برد نماز را باطل نمي كند.
يازدهم:شك مسأله 1037ـ از مبطلات نماز شك در ركعتهاي نماز دو ركعتي، يا سه ركعتي، همچنين شك در ركعت اوّل و دوم نماز چهار ركعتي است.
دوازدهم:كم يا زياد كردن اركان مسأله 1038ـ اگر ركني از اركان نماز را كم يا زياد كند عمداً باشد يا سهواً، مانند كم و زياد كردن ركوع، يا دو سجده باهم موجب باطل شدن نماز است، امّا كم و زياد كردن چيزي كه ركن نيست اگر عمدي نباشد اشكالي ندارد و اگر از روي عمد باشد نماز را باطل مي كند، مانند كم و زياد كردن يك سجده.
مسأله 1039ـ هرگاه بعد از نماز شك كند كه چيزي از مبطلات را در نماز انجام داده يا نه اعتنا نكند و نمازش صحيح است.
اموري كه در نماز مكروه است
مسأله 1040ـ هركاري كه خضوع و خشوع نمازگزار را از بين ببرد مكروه است، از جمله نگاه كردن به چپ و راست (البته اگر صورت را زياد برگرداند نماز اشكال دارد) و بازي كردن با ريش و با دست خود و داخل كردن انگشتها در يكديگر و انداختن آب دهان و نگاه كردن به خط انگشتر و نيز مكروه است هنگامي كه مشغول حمد وسوره و ذكر نماز است براي شنيدن حرف كسي ساكت شود، همچنين مكروه است كه انسان در موقع خواب آلودگي يا وقتي كه نياز به دفع بول و غائط دارد، يا لباس تنگ در تن كرده نماز بخواند.
مواردي كه شكستن نماز جايز است
مسأله 1041ـ شكستن نماز واجب عمداً بنابر احتياط جايز نيست، ولي براي جلوگيري كردن از ضرر قابل توجّه مالي يا بدني مانعي ندارد، مثلاً اگر جان نمازگزار يا كسي كه حفظ جان او واجب است به خطر بيفتد و بدون شكستن نماز رفع خطر ممكن نباشد بايد نماز را شكست، همچنين براي حفظ مالي كه نگهداري آن لازم است، امّا براي مالي كه اهمّيّت چنداني ندارد، مكروه است.مسأله 1042ـ هرگاه مشغول نماز باشد و طلبكاري طلب خود را مطالبه كند، چنانچه بتواند در بين نماز طلب او را بدهد و صورت نماز به هم نخورد بهتر است در همان حال بپردازد، ولي اگر بدون شكستن نماز ممكن نيست صبر كند تا نماز تمام شود و اين مقدار تأخير منافات با فوريت اداي دين ندارد مگر اين كه ضرورت خاصي داشته باشد، مثل اين كه همراهان وهمسفران طلبكار مي روند واو به زحمت مي افتد.مسأله 1043ـ هرگاه در اثناء نماز بفهمد مسجد نجس شده و تطهير مسجد نماز را به هم نزند آن را تطهير كند، در غير اين صورت بعد از نماز اقدام به تطهير مسجد نمايد و احتياط آن است كه نماز خود را طولاني نكند.مسأله 1044ـ در مواردي كه شكستن نماز واجب است چنانچه ادامه دهد معصيت كرده و نماز او نيز اشكال دارد.مسأله 1045ـ اگر پيش از ركوع متوجّه شود اذان و اقامه را فراموش كرده چنانچه وقت وسعت داشته باشد بهتر است نماز را بشكند و اذان و اقامه را بگويد و دوباره شروع كند.
خلل در اجزاء و شرايط نماز
مسأله 1115ـ اگر چيزي از واجبات نماز را عمداً كم و زياد كند نماز او باطل است، امّا اگر به واسطه ندانستن مسأله باشد اگر آن جزء از اركان نماز است، نماز باطل مي شود و اگر غير اركان است، نمازش صحيح است به شرط اين كه جاهل قاصر باشد، يعني دسترسي براي يادگرفتن مسأله نداشته باشد.
مسأله 1116ـ هرگاه سهواً چيزي از اجزاي نماز را كم و زياد كند اگر از اركان نماز باشدنماز باطل است واگر از غيراركان باشد نماز صحيح است و در صورتيكه شرايطي مثل وضو يا غسل انجام نشده باشد نماز باطل است، خواه عمداً باشد يا سهواً.
مسأله 1117ـ اگر پيش از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز را نخوانده، بايد آن را به جا آورد و نمازش صحيح است، ولي اگر بعد از سلام متوجّه شود چنانچه كاري كه نماز را عمداً و سهواً باطل مي كند (مانند پشت به قبله كردن) انجام داده نماز باطل است و اگر انجام نداده بايد بلافاصله ركعت هاي فراموش شده را به جا آورد و نمازش صحيح است و احتياط واجب آن است كه سجده سهو براي سلام بي جا انجام دهد.
مسأله 1118ـ هرگاه بفهمد نماز را پيش از وقت خوانده، يا پشت به قبله به جا آورده، بايد آن را اعاده كند و اگر وقت گذشته قضا نمايد، امّا اگر سهواً نماز را به طرف راست يا چپ خوانده نماز باطل نيست.
نماز قضا
مسأله 1193ـ هركس نماز واجب را در وقت آن ترك كند بايد قضاي آن را به جا آورد، هر چند در تمام وقت نماز خواب بوده، يا به واسطه بيماري، يا مستي، نماز را نخوانده باشد، امّا كسي كه در تمام وقت بي هوش بوده، قضا بر او واجب نيست، همچنين كافري كه مسلمان شده و زني كه در حال حيض يا نفاس بوده.
مسأله 1194ـ هرگاه بعد از وقت نماز بفهمد نمازي را كه خوانده باطل بوده بايد آن را قضا كند.
مسأله 1195ـ كسي كه نماز قضا برعهده دارد بايد درخواندن آن كوتاهي نكند، ولي واجب نيست آن را فوراً به جا آورد، مگر آنكه يك يا دو نماز قبل از آن قضا شده باشد كه احتياط واجب اين است كه پيش از نماز همان روز آن را قضا كند.
مسأله 1196ـ كسي كه نماز قضا بر ذمّه دارد مي تواند نماز مستحبّي بخواند و خواندن نماز قضا قبل از نماز يوميّه يا بعد از آن مانعي ندارد.
مسأله 1197ـ اگر كسي گمان دارد بعضي از نمازهاي گذشته او صحيح نبوده، يا فراموش كرده است، احتياط مستحب آن است كه قضاي آن را به جا آورد.
مسأله 1198ـ در نماز قضا ترتيب واجب نيست، جز در ميان قضاي ظهر و عصر و مغرب و عشاء از يك روز.
مسأله 1199ـ كسي كه چند نماز از او قضا شده و شماره آنها را نمي داند، مثلاً نمي داند دو نماز بوده يا سه نماز، كافي است مقدار كمتر را بخواند، امّا اگر قبلاً شماره آنها را مي دانسته، ولي به واسطه سهل انگاري فراموش كرده، احتياط واجب آن است كه مقدار بيشتر را بخواند.
مسأله 1200ـ كسي كه نماز قضا از روزهاي پيش بر ذمّه دارد مي تواند قبل از خواندن نماز قضا به نمازاداي روزانه مشغول شود، مگر آنكه يك يا دو نماز قبل از آن باشد كه بنابر احتياط واجب بايد قبلاً بجا آورد.
مسأله 1201ـ كسي كه مي داند يك نماز چهار ركعتي بر ذمّه دارد، امّا نمي داند قضاي ظهر بوده يا عصر يا عشاء اگر يك نماز چهار ركعتي به نيّت ما في الذّمّه يعني قضايي كه بر عهده اوست بخواند كافي است و در بلند خواندن و آهسته خواندن حمد و سوره مخيّر است.
مسأله 1202ـ هيچ كس نمي تواند نماز قضاي ديگري را كه در حال حيات استبه جا آورد، هر چند او از خواندن نماز قضا عاجز باشد، امّا بعد از مردنمانعي ندارد.
مسأله 1203ـ نماز قضا را مي توان با جماعت خواند، خواه نماز امام جماعت ادا باشد يا قضا، ولي احتياط اين است كه هر دو يك نماز را بخوانند، مثلاً نماز قضاي ظهر را با نماز ظهر بخواند و نماز قضاي عصر را با نماز عصر.
مسأله 1204ـ مستحبّ است كودكي كه خوب و بد را تميز مي دهد به نماز خواندن و ساير عبادتها عادت دهند، بلكه مستحبّ است او را به قضاي نماز تشويق كنند (البتّه نبايد اين كار به صورتي انجام گيرد كه موجب ناراحتي و بيزاري او از نماز گردد)
